Αύγουστε καλέ μου μήνα, να ΄σουν δυο φορές το χρόνο !
Της Ελένης Μπετεινάκη
 |
| Περικλής Πανταζής , 1881 |
Ο πιο πλούσιος μήνας όλης της χρονιάς που ‘ θρέφει ’ τους άλλους έντεκα, που ανεβαίνει στις πιό ψηλές κορφές να συναντήσει τον ίδιο το Χριστό στην χάρη του. Ο μήνας της Παναγίας, της Ελλάδας ολόκληρης, των διακοπών, της σιέστας του μεσημεριού, των σταφυλιών, των καρπουζιών, των σύκων, του ολόγιομου φεγγαριού, των Αλουστίνων, των πανηγυριών.
Ο πιο γλυκός μήνας των παιδικών μας χρόνων. Δεν είναι τυχαίο που υπάρχει νηστεία από την πρώτη μέρα έως και την μέρα του Δεκαπενταύγουστου. Όλοι οι καρποί και τα φρούτα βρίσκονται στην πιο καλή τους ώρα . Ο σοφός λαός είχε σκεφτεί την αφθονία των καρπών και βρήκε τρόπο να τους καταναλώσει καθ όλη την διάρκεια της νηστείας των 15 ημερών. Αύγουστος τραπεζοφόρος και νοσοφόρος,γιατί γαστρικές ασθένειες και ελώδεις πυρετοί συχνά παραμονεύουν.
 |
| Το κόκκινο αμπέλι, Vincent Van Gogh |
Από την 1ητου Αυγούστου κάθε καλή νοικοκυρά, έβαζε ένα πιάτο ελιές μισές μαύρες , μισές άσπρες και τις έστελνε στη γειτονιά σ όσους δεν είχαν να φάνε. Πήγαιναν στην εκκλησιά σύκα και σταφύλια και τα μοίραζαν στους νηστευτές. Κι επειδή δεν κατανάλωναν σχεδόν καθόλου γάλα , έφτιαχναν τραχανά και χυλοπίτες και τα έλιαζαν στις ταράτσες να τα χουν το χειμώνα.
Τις πρώτες μέρες του Αυγούστου δυο ονομασίες του μήνα δήλωναν τις μαντείες και τα παρατηρήματα που πίστευαν οι άνθρωποι. Τον φώναζαν Δριμάρη γιατί εμφανίζονται οι Δρίμες ή Αλουστίνες , οι νύμφες των νερών, όντα δαιμονικά που κάνουν κακό στα πανιά και στα σώματα. Λένε πως εξαφανίζονταν σ την γιορτή του Αφέντη Χριστού στις 6 του μήνα, τις ξορκίζει ο παπάς με τον πρώτο αγιασμό . Αλίμονο σ΄ όσους προσπαθούσαν να λούσουν τα μαλλιά τους όλες τις μέρες που τριγύριζαν στη γη ή έπλεναν τα ρούχα τους, οι Αλουστίνες θα τα μαδούσαν και τα ρούχα θα έλιωναν ή θα τα «έτρωγε » ο σκώρος. Αν παρόλα αυτά ήταν απαραίτητη η πλύση τους, έριχναν μέσα στο νερό ένα πέταλο γιατί το σίδερο πάντα είναι γιατρικό και τα δαιμόνια έφευγαν. Αν πάλι άφηναν τα παιδιά να τριγυρνούν τα μεσημέρια τότε οι Δρίμες που θα τα συναντούσαν θα τα έπαιρναν μαζί τους.
Δεν έμπαιναν στ αμπέλι όλες αυτές τις μέρες ή δεν έκοβαν σύκα σε πολλά μέρη της Ελλάδας
γιατί θα ξεραινότανε και η κουρμούλα και το δέντρο που θα έπαιρνες τους καρπούς του. Οι γυναίκες επίσης δεν κάθονταν καθόλου στον αργαλειό κι αν παρόλα αυτά έπρεπε κάποια στιγμή να πλύνουν κάτι κι έπεφτε νερό έξω απ τη γούρνα και φύτρωναν χόρτα που δεν ξεραίνονταν μέχρι το χειμώνα ,τουλάχιστον αυτό θα ήταν καλό σημάδι για την καλοχρονιά που θα ερχόταν.
 |
| Tο μποστάνι, Ανδρέας Κοντέλλης |
Σ΄ άλλα μέρη πάλι πίστευαν πως στις 31 Ιουλίου και λίγο μετά τα μεσάνυχτα που έμπαινε ο νέος μήνας άνοιγαν οι ουρανοί και ότι πρόφταιναν να ζητήσουν οι άνθρωποι , θα τόχαν. Πλούτη, υγεία, χωράφι ή ότι άλλο σκεφτόταν. Ύστερα έριχναν άμμο μέσα στο σπίτι για να υπάρχει αφθονία και ευτυχία και σαν ξημέρωνε οι γυναίκες καθάριζαν τα χάλκινα αγγεία τους πρωί πρωί για να τα προλάβουν μέχρι να πάνε στην εκκλησιά μιας κι ήταν πρωταυγουστιά.
 |
| Auguste Macke |
Η δεύτερη ονομασία για τούτον τον μήνα ήταν Μερομηνάς γιατί την πρώτη του μέρα άρχιζαν τα « μερομήνια» . Οι βοσκοί «διάβαζαν »τον καιρό τις 12 πρώτες μέρες ή τις 6 χωρίζοντας της στα δύο που αντιστοιχούσαν με τους δώδεκα μήνες του χρόνου . Ότι καιρό είχε εκείνες τις μέρες το ίδιο θα είχε και καθ΄ όλη την διάρκεια του ο κάθε μήνας.
Δυο είναι και οι μεγάλες γιορτές τούτου του μήνα . Η μεταμόρφωση του Σωτήρος στις 6 Αυγούστου και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στις 15 . Το βράδυ της παραμονής του Αφέντη Χριστού πίστευαν πως άνοιγαν πάλι οι ουρανοί μόνο που τούτη τη φορά έβλεπαν το άγιο φως και όσοι το πίστευαν το χαν για καλό. Ο Αφέντης Χριστός , όπως συνηθίζεται να λέγεται στα μέρη μας έχει τις περισσότερες εκκλησίες του ψηλά στις κορφές των βουνών και τιμάται με αργία , προσευχή και προσφορές. Βουνό σημαίνει ανύψωση, ανάταση και επαφή με τον ίδιο το Θεό. Είναι η μέρα που διακόπτεται η νηστεία του δεκαπεντάγουστου και μπορεί να καταναλωθεί για φαγητό το ψάρι και η σκορδαλιά. Είναι η μέρα που ο παπάς λέει ευχή για τα σταφύλια και τα σύκα που θα προσκομιστούν στην εκκλησία και ανάλογα με τον καιρό που θάχει θα φανεί σαν προμήνυμα φθινοπώρου πως οι πελαργοί αρχίζουν το φευγιό τους σε χώρες με θερμότερο κλίμα.
Στη μέση του μήνα η γιορτή της Παναγιάς, το Πάσχα του καλοκαιριού. Μέρα ταυτισμένη με όλους
τους Έλληνες που θέλει πολλούς ξενιτεμένους να επιστρέφουν στα χωριά τους για να γιορτάσουν τούτη την μεγάλη μέρα με πανηγύρια , ψητά και χαρά. Από την επόμενη μέρα κιόλας οι γεωργοί είχαν πολύ δουλειά να κάνουν. Τα ώριμα σταφύλια δεν άφηναν άλλα περιθώρια στους καλλιεργητές , έπρεπε να απλώσουν την σταφίδα, να μαζέψουν τα σουλτανιά και τα πρώιμα λιάτικα για το λευκό κρασί , φοβόντουσαν τον καιρό γιατί θυμόντουσαν την παροιμία : « Επάτησε ο Αύγουστος , η άκρα του χειμώνα».
 |
| A. Τάσσος, Ο τρύγος |
Ο μήνας τελειώνει με τέσσερις ακόμα γιορτές , του Αγίου Φανουρίου, του Αι Γιάννη του αποκεφαλιστή , του Αγίου Αλεξάνδρου και της Αγίας Ζώνης. Γιορτές γεμάτες θρύλους και δοξασίες για χαμένα αντικείμενα που βρίσκονται , με τάματα από φανουρόπιτες, με ρίγη σ όσους δεν νηστέψουν την μέρα του Αι Γιαννιού και με την τελευταία μέρα του μήνα που την λένε και « κλειδοχρονιά » γιατί κλείνει μ αυτήν ο καλοκαιρινός χρόνος . Άναβαν φωτιές για να διωχτεί ο κακός καιρός και χρόνος και να μπουν με δύναμη και ελπίδα στον καλό καιρό …
«…Η Ασημένια ήταν μια γέρικη ελιά πάνω από ογδόντα χρονών στην άκρη του αμπελιού μας .Την λέγαμε έτσι γιατί όπως έπεφτε ο ήλιος πάνω στα κλαδιά και τα φύλλα της , μοιάζανε ασημένια και μεις τα θεωρούσαμε πολύτιμα… Κάθε Αύγουστο λίγο μετά το πανηγύρι της Παναγιάς κατηφορίζαμε στο αμπέλι .Ήταν η πιο καλή μας ώρα , έλεγε ο πατέρας μου, αν βοηθούσαμε κι εμείς στο μάζεμα των σταφυλιών θα μας έδινε μεροκάματο 20 δραχμές στον καθένα μας. Το σκεφτόμασταν και ριχνόμασταν με όρεξη στη δουλειά αλλά λίγο πριν τελειώσει η πρώτη ώρα είχαμε ήδη κουραστεί και τρέχαμε να ξεκουραστούμε κάτω από το δέντρο μας. Τα τζιτζίκια δεν μας άφηναν ούτε λεπτό σε ησυχία και για να τα τιμωρήσουμε ανεβαίναμε πάνω στα κλαδιά της γέρικης ελιάς και ψάχναμε για τα «πουκάμισά» τους . Νομίζαμε πως ήταν οι « πυτζάμες » τους και τα μαζεύαμε. Το βράδυ που θα πήγαιναν να κοιμηθούν δεν θα τα έβρισκαν να τα φορέσουν και έτσι θα καταλάβαιναν πως τα είχαμε τιμωρήσει που δεν μας άφηναν κι εμάς να ξεκουραστούμε το πρωί …Το καλύτερο μας ήταν εκείνη τη βραδιά που μείναμε κάτω από την ελιά μας να φυλάμε τη σταφίδα γατί ένα σωρό κλέφτες γύριζαν από οψιγιά σε οψιγιά και έπαιρναν τον κόπο και τη σοδειά μιας ολόκληρης χρονιάς . Στην απόλυτη ησυχία της νύχτας, αν και φοβόμασταν λίγο , ακούγαμε τον πατέρα μου να μας λέει ιστορίες για δράκους , λιμάνια, πολιτείες και πειρατές κάτω από ένα τεράστιο ολόγιομο φεγγάρι και έναν υπέροχο ξάστερο ουρανό .Η φαντασία μας θέριευε και γινόταν πραγματικότητα όλες εκείνες οι ιστορίες . Νομίζαμε πως τα πειρατικά καράβια , οι μάχες , όλα γίνονταν εκεί μπροστά μας, μέχρι το ξημέρωμα που το φεγγάρι έδινε τη θέση του σε έναν άλλο πρίγκιπα του ουρανού εξίσου λαμπρό και μοναδικό που σαν ξυπνούσε τα χαράματα φορούσε απίστευτα χρώματα , τον Ήλιο.…
Αύγουστος ….σαν μεγαλώσαμε ακούγαμε συχνά ένα τραγούδι που έλεγε : Τα αυγουστιάτικο φεγγάρι δεν το ζήσαμε ...Αν και το τραγούδι μιλάει για έρωτες , το δικό μας μυαλό πήγαινε στις βραδιές εκείνες που εμείς είχαμε ζήσει με ένα άλλο τρόπο μοναδικό το δικό μας ασημένιο φεγγάρι, κάτω από την δική μας Ασημένια , την δική μας μεγάλη ελιά των παιδικών μας χρόνων που ευτυχώς …υπάρχει ακόμα !
Καλό μήνα !!!
Οψιγιάς : Ο χώρος που άπλωναν τη σταφίδα
Πηγές :
«Τα καλοκαιρινά», Λουκάτος Δ. , Αθήνα 1981
«Ελληνικαί εορταί και έθιμα της λαϊκής λατρείας », Μέγας Γ.Α. Αθήνα 1956
« Λόγια του αέρα», Ιδ. Συλλογή διηγημάτων, 2013
Δημοσιεύτηκε στις 1 Αυγούστου 2013 στο www.cretalive.gr στον παρακάτω σύνδεσμο :
http://www.cretalive.gr/culture/view/augouste-kale-mou-mhna-na-soun-duo-fores-ton-chrono/97190
Δημοσιεύτηκε στις 1 Αυγούστου 2013 στο www.cretalive.gr στον παρακάτω σύνδεσμο :
http://www.cretalive.gr/culture/view/augouste-kale-mou-mhna-na-soun-duo-fores-ton-chrono/97190