« Κι ο Αϊ Λιας στον ουρανό …για να ρίξει ο Θεός νερό…»
 |
| Προφήτης Ηλίας, Αρχάνες |
Της Ελένης Μπετεινάκη
20 Ιουλίου, η μέση του καλοκαιριού, της κάψας, των ώριμων φρούτων, των λιάτικων σταφυλιών, του Αϊ Λιά του βροχερού, του βροντερού , του κεραυνοβόλη και του νεφοκράτορα, του προφήτη Ηλία των ψηλών κορφών, των ξωκλησιών, του κλεισίματος του κύκλου της φωτιάς που ξεκίνησε με τα Αναστενάρια κορυφώθηκε στις εξαγνιστικές πυρές του Αϊ Γιάννη και κλείνει με τις μεγάλες φωτιές στα ψηλά βουνά ,τούτη τη μέρα, που οι θρύλοι κι οι παραδόσεις θέλουν τον Ηλία , ναύτη, θεό, μάντη, έφορο της βροχής και των ανέμων, Άγιο και Προφήτη.
Λέει μια από τις παραδόσεις πως « οι βροχές και τα αστροπελέκια απ αυτόν γίνονται. Ξαπλώνει στα σύννεφα και κοιμάται, όταν είναι να καλοσυνέψει ο καιρός. Μα όταν είναι για νερό , τρέχει με την άμαξά του στον ουρανό και για αυτό βροντάει …Όταν βροντάει , είναι που με το πύρινο αμάξι του κυνηγάει τη Λάμια να τη σκοτώσει , για να μην καταστρέψει τα σπαρτά των ανθρώπων. Οι αστραπές που πέφτουνε τότες είναι οι πύρινες σαϊτιές που ρίχνει στη Λάμια ο άγιος. »
Ένας άλλος μύθος λέει πως ο προφήτης Ηλίας ήταν ναυτικός .Ταξίδευε χρόνια πολλά κι είχε γνωρίσει όλον τον κόσμο από την μια του άκρη ως την άλλη και κάποτε κουράστηκε. Θέλησε τότε να κατοικήσει σ ένα μέρος που οι άνθρωποι δεν ήξεραν τίποτα για την θάλασσα. Πήρε λοιπόν ένα κουπί και σαν άλλος Οδυσσέας, άρχισε να πηγαίνει σε διάφορα μέρη. Ρωτούσε όποιους συναντούσε τι ήταν αυτό που κρατούσε. Όσο του απαντούσαν « κουπί » τραβούσε ψηλότερα, μέχρις που έφτασε στην κορυφή ενός βουνού που του απάντησαν πως κρατούσε « ξύλο». Τότε κατάλαβε πως σ΄ αυτό το μέρος δεν γνώριζαν τίποτα για την θάλασσα κι έτσι ο άγιος έμεινε μόνιμα εκεί.
 |
| Προφήτης Ηλίας , Αρχάνες |
Μια τρίτη παράδοση θέλει τον Προφήτη Ηλία να ταυτίζεται με τον Ήλιο. Ηλίας – Ήλιος μια συνήχηση μεταξύ αρχαιότητας και χριστιανισμού. Στην αρχαιότητα ο Ήλιος ταυτιζόταν με τον Δία , που ως θεός των μετεωρολογικών φαινομένων λατρευόταν πάνω στις βουνοκορφές. Επειδή λοιπόν ο Ήλιος , όταν ανατέλλει , φαίνεται ν΄ανεβαίνει λαμπρός από τις κορυφές που φωτίζει πρώτες με τις ακτίνες του , αλλά και ο θεός που σηκώνει την κακοκαιρία στη διάρκεια των καταιγίδων , θεωρήθηκε ότι η λατρεία και του αγίου Ηλία θα γινόταν στις κορυφές των βουνών.
Τούτη τη μέρα πολλά γίνονταν τα παλιά τα χρόνια και πολλά δεν γίνονταν. Πρώτα απ΄όλα δεν δούλευαν στα χωράφια τους οι γεωργοί, ούτε στ αλώνια, ούτε στους λαχανόκηπους. Είναι γνωστή η ιστορία με το «Βουλισμένο Αλώνι» στον παλιό εθνικό δρόμο Ηρακλείου - Ρεθύμνης με την εντυπωσιακή δολίνη (βαθιά λακκούβα, που σχηματίζεται , κατά κανόνα, από την υπονόμευση του εδάφους σε κάποια σημεία σε περιοχές με ασβεστολιθικά πετρώματα). Λένε πως ένα αλώνι υπήρχε εκεί που σήμερα βρίσκεται το βούλιασμα. Ο ιδιοκτήτης του επέμενε να αλωνίζει την ημέρα του Προφήτη Ηλία ενώ ήξερε πως ήταν πολύ μεγάλη γιορτή και ο άγιος θα θύμωνε .Ξαφνικά η γη υποχώρησε συμπαρασύροντας τον ίδιο, το ζευγάρι του , τα στάχυα και φυσικά το αλώνι…
 |
| Προφήτης Ηλίας, Αρχάνες, Ιερό μέσα στο βράχο! |
Τα παρατηρήματα τούτη την μέρα επίσης πολλά. Συνήθιζαν οι άνθρωποι να παρατηρούν τομεσημέρι τον ουρανό αν ήταν καθαρός ο χειμώνας θα ήταν μαλακός, αν είχε σύννεφα, θα ήταν βαρύς. Οι βοσκοί παρατηρούσαν πως πλάγιαζε ο σκύλος της μάντρας. Αν ήταν γυρισμένος προς τον βορά είχαν βαρυχειμωνιά ενώ αν ήταν κατά τον νότιο ο χειμώνας θα ήταν καλοκαιρινός. Οι κοπέλες πάλι έβγαιναν στην εξοχή και μάζευαν αγριολούλουδα από σαράντα διαφορετικά είδη , τραγουδώντας. Έπλεκαν στεφάνι και το βαζαν το βράδυ κάτω από το μαξιλάρι τους και έτσι έβλεπαν στον ύπνο τους ποιον άνδρα θα παντρευτούν.
«…Εμείς πάλι περιμέναμε το πανηγύρι του Προφήτη Ηλία, πάνω στο λόφο , στο μικρό εκκλησάκι. Μέρες πριν ετοιμαζόμαστε, είχαμε πολύ δουλειά να κάνομε. Έπρεπε να κατέβουμε κάτω στον ποταμό , στον Κάτω Μύλο εκεί που ζούσαν οι νεράιδες και τα ξωτικά και φοβόμασταν γιατί είχαμε ακούσει πως έπαιρναν τη λαλιά όσων συναντούσαν. Όμως μόνο εκεί θα βρίσκαμε τα καλάμια που έπρεπε να είναι ξερά , με ρόζους, για να μπορούν εύκολα να χαραχτούν. Τρέχαμε γρήγορα στο μικρό πλυσταριό να ξεκινήσουμε την συναρμολόγηση. Κόβαμε κάθε καλάμι περίπου σαράντα εκατοστά και στην κορυφή του κάναμε δυο τρύπες και περνούσαμε ένα σύρμα που έδενε στρουφιχτά . Λίγο πριν το δέσιμο είχαμε έτοιμα τα πολύχρωμα χαρτιά , διπλωμένα με απίστευτη τέχνη και με προσοχή κόβαμε από την παλιά καρέκλα της μάνας μου αυτήν με το πλαστικό δέσιμο σαν μακαρόνι που χε κόκκινο ή κίτρινο ή πορτοκαλί χρώμα μικρά κομμάτια και τα περνούσαμε στο σύρμα για να χει απόσταση από το χαρτί και να μπορεί να γυρίζει με τον αέρα.
Τέχνη ήθελε κι αυτό το τόσο απλό παιχνίδι, ο «σβούρος» , έτσι τον λέγαμε ή « μύλος» ή αργότερα η λέξη τούτη χάθηκε και όλοι τον έλεγαν ανεμόμυλο. Ύστερα παίρναμε ένα μεγάλο καλάθι και το γεμίζαμε με όλα όσα είχαμε φτιάξει. Μέρες κρατούσε η «δουλειά», όλα μας τα πρωινά δουλεύαμε και σαν έφτανε η παραμονή του προφήτη Ηλία μιας και ήξερα πια να γράφω και να διαβάζω έφτιαχνα την ταμπέλα. « Σβούρος μικρός , 1 δραχμή - Σβούρος μεγάλος , 2 δραχμές .» Την άλλη μέρα από το ξημέρωμα περιμέναμε τον θείο Μιχάλη να μας βάλει πάνω στο γαϊδούρι και να ανηφορήσουμε για το πανηγύρι. Πουλούσαμε όλη μας την πραμάτεια κι ύστερα η μάννα μας ,μας έκοβε μια φλούδα πεπόνι του καθενός γιατί ήταν η μέρα που γιόρταζε τούτο το φρούτο και καθόμασταν πάνω στο φρεσκοασπρισμένο πεζούλι και τρώγαμε χαρούμενοι κοιτάζοντας γύρω μας τα πιο μικρά παιδιά που κρατούσαν τους δικούς μας τους σβούρους και προσπαθούσαν να τα βρουν με τον άνεμο μήπως και γύριζαν. Κι ήταν τα πρόσωπά τους φωτεινά , τα μάτια τους γελούσαν , εμάς όπως έλεγε ο πατέρας μου γελούσαν και τα μουστάκια μας . Θα μουν δεν θα μουν εφτά χρόνων κείνο το καλοκαίρι αλλά εγώ νόμιζα πως ήμουν « μεγάλη » γιατί όταν κάναμε τη μοιρασιά με τον αδελφό μου το μερίδιο μου ήταν πάνω από 20 δραχμές , κι ήταν αρκετό σαν γυρίζαμε πίσω στο χωριό να σταματήσουμε στο περίπτερο και να αγοράσω την αγαπημένη μου «Μανίνα » , περιοδικό αποκλειστικά για κορίτσια εκείνη την εποχή… Ήταν 20 Ιουλίου 1973… Την επόμενη χρονιά δεν ανεβήκαμε στο εκκλησάκι, μείναμε με τους σβούρους μας να τους κοιτάμε σαν χαμένοι είχε κηρυχτεί η επιστράτευση και δεν μπορούσαμε να καταλάβουμε γιατί είχαν συμβεί όλα αυτά …»
« Τα καλοκαιρινά», Λουκάτος Δ. , Αθήνα 1981
« Ελληνικαί εορταί και έθιμα της λαικής λατρείας », Μέγας Γ.Α. Αθήνα 1956
« Ο Ηλιος κατά τους δημώδεις μύθους», Πολίτης Ν.Γ. Αθήνα 1975
«Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη» , Νίκος Ψιλάκης, Καρμάνωρ, 2005
« Λόγια του αέρα», Ιδ. Συλλογή διηγημάτων, 2013
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ στις 19 Ιουλίου 2013 στον παρακάτω σύνδεσμο :
http://www.patris.gr/articles/245575#.Ueovqqw9Ulk
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ στις 19 Ιουλίου 2013 στον παρακάτω σύνδεσμο :
http://www.patris.gr/articles/245575#.Ueovqqw9Ulk